Afet büyük, tablo ağır, maddi kayıp çok, sigorta yok

Sel felaketlerinin yarattığı ekonomik kayıp milyarlarca doların üzerinde. Sigorta şirketleri ise bugüne kadar meydana gelen sel felaketlerinde toplam sadece 900 milyon dolar hasar ödemesi yaptı. Neden? Çünkü sigortalılık oranı çok düşük de ondan. Giresun’da da durum farklı değil. Selin yarattığı ekonomik kayıp büyük olacak, ancak sigortalılık oranı yüzde 7’lerde olduğu için kaybın telafisinde sigortacılar aktif rol oynayamayacak.

Hürriyet Gazetesi Yazarı Noyan Doğan yazdı…

Giresun’da yaşanan sel felaketinin bilançosu ağır. İlk tespitlere göre bölgede 400’e yakın bina hasarlı. Bunların 45’inden fazlası ise yıkık binalar, kalanlar ise ağır ve orta hasarlı binalar. Aynı şekilde esnafından KOBİ’sine kadar birçok işyeri de selde büyük zarar gördü. Devlet başta hibe olmak üzere destek vermeye başladı.

Açıkça söylemek gerekirse Giresun’da yaşanan sel felaketi ne ilk ne de son olacak. Çok iyi hatırlıyorum… Yıl 2015… Artvin Hopa’da da benzeri afet yaşanmıştı ve son 50 yılın felaketi olarak adlandırılmıştı. O afette, 8 kişi hayatını kaybetmiş ve selin yarattığı maddi hasar 20 milyon lirayı geçmişti.

Depremden Sonra En Büyük Kayıp Sellerde Oluyor

Şu bir gerçek ki, Türkiye’de depremden sonra en fazla can ve mal kaybına yol açan afet, sel felaketi. Hemen hemen her yıl 200 civarında sel baskını yaşanıyor, bunların 25’i ciddi maddi kayıplara neden olan baskınlar. Son üç yılda bu sayı daha da artıyor. Her yıl da yaşanan sel felaketinin yarattığı ekonomik kayıp 150-200 milyon lira arasında değişiyor. Yine bir araştırmaya göre son 10 yılda başta Karadeniz olmak üzere Türkiye’nin birçok bölgesinde yaşanan sel felaketleri nedeniyle 100 bine yakın kişi evsiz kalmış ve oluşan maddi kayıp ise 2,5 milyon doları geçmiş durumda.

Görünen o ki, ister adına iklim değişikliği deyin ister başka bir ad verin; bundan sonra da büyük maddi kayıplara neden olacak afetler yaşanacak. Meteorolojik istatistikler de bunu ortaya koyuyor. Afetlerin yüzde 40’a yakını yağış ve sel baskınından, yüzde 28’i fırtınadan, yüzde 16’sı da doludan kaynaklanıyor. Her yıl da bu oranlar biraz artıyor, biraz azalıyor ama maddi kayıplara yol açan afetlerin sıralaması böyle. Uzmanlara göre iklim değişikliği sonucunda kış aylarında yağışlar azalıyor, sıcaklıklar yükseliyor ve kuraklık, sel baskını artıyor.

Sigortalı Hasarda Yüzde 30 Artış Var

Gelelim işin sigorta boyutuna. Son üç yılda afetler nedeniyle sigortalı hasarda yüzde 30 artış gözleniyor. Yine son 3 yılda meydana gelen sel afetlerinde sigorta şirketleri 8 milyar liradan fazla hasar ödemesi gerçekleştirdiler. Bu hasarların içinde işyeri, araç, konut hasarları yer alıyor. 8 milyar liranın; 1,5 milyar lirası 2016’da, 2,5 milyar lirası 2017’de, 4 milyar liraya yakını 2018’de ödendi. Yine üç yılda sel hasarları nedeniyle 800 bine yakın hasar dosyası açıldı.

Bu hasarlar son üç yıllık hasarlar. Biraz daha eskiye gidelim; 2016 yılından da önceye. 2016 yılına kadar da sigorta şirketleri 700 milyon dolara yakın sel hasarı ödedi. Hasarın büyük bir kısmı da sanayi ve ticari işyerlerinin zararından oluştu. Ödenen hasar içinde en büyük payı ise 300 milyon dolarla 2009’daki İstanbul’da yaşana sel afeti aldı.

En büyük sel felaketlerinden biri 2009’da İstanbul’da yaşanmıştı

Geçmiş Yıllarda Sigortadan Ödenen Sel Hasarları

Biraz daha detaylandırayım. Sigorta şirketleri 1987 ile 1999 arasında sel felaketleri nedeniyle 20 milyon dolar hasar ödedi. Burada en büyük hasar ise 1995’de İstanbul Ayamama Deresinde oldu. Kâğıthane çevresinde 600 civarında işyeri ve sanayi kuruluşunda zarar meydana geldi, sigorta kapsamına giren hasarların toplamı da yaklaşık 6 milyon doları buldu ve toplam hasarın 3 milyon doları sigorta şirketleri tarafından 100 sanayi tesisine ödendi.

2000 ila 2006 yılları arasında da sel felaketi nedeniyle ödenen hasar toplamı 203 milyon lirayı buldu. Toplam hasarın 115 milyon TL’si yangın sigortalarından, kalanı da kasko sigortalarından kaynaklandı.

2006 yılında ise sigortacılar yaşanan sel felaketi nedeniyle 70 milyon TL hasar ödemesi yaptı.

Kaba bir hesapla -dolar kurundaki farklılıklarla birlikte- sigorta şirketleri, bugüne kadar, sel felaketlerinden dolayı toplamda 900 milyon ila 1 milyar dolar arasında hasar ödemesi yaptı diyebiliriz.

Giresun’da Maddi Hasar Büyük, Sigortalı Hasar Çok Düşük

Çok mu; hiç de değil. Neden? Çünkü Türkiye’de sigortalılık oranı düşük de ondan. Sigortalılık oranı düşük olduğu için de sel felaketlerinde meydana gelen ekonomik kaybın bölgesine göre değişmekle birlikte kimi bölgede yüzde 4’ünü, kimi bölgede yüzde 10’unu sigortacılar karşılayabiliyor. Öreğin, Karedeniz bölgesinde bu oran yüzde 5-6’larda.

Türkiye geneline baktığımızda her 4 konuttan 3’ü sigortasız, her 4 araçtan 3’ü kaskosuz. Büyük sanayi tesisleri ve ticari işletmelerin çoğunluğu sigortalı ama küçük işletmeler ile esnaf dediğimiz işletmelerin yüzde 80’i, KOBİ’lerini se yüzde 60’ı sigortasız.

Bu durum 2015’de Hopa için, geçen sene de Bartın, Yozgat, Düzce, Trabzon, Rize, Ordu, Giresun, Niğde, Adana, Ağrı, Kırıkkale, Eskişehir, Çankırı, İzmir, Ankara’da yaşanan sel felaketleri için nasıl geçerliyse; Giresun için de geçerli. Giresun’da da sigortalanma oranı konutlar, araçlar, işyerleri için maalesef yüzde 7’ler seviyesinde. Bu da şu anlama geliyor, Giresun’da selin yarattığı ekonomik kayıp büyük olacak, ancak sigortalılık oranı çok düşük olduğu için bu kaybın telafisinde sigorta şirketleri aktif rol oynayamayacak. Tıpkı geçtiğimiz yıllarda yaşanan diğer sel afetlerinde olduğu gibi.

Devlet Yardımı Tek Başına Sorunu Çözmüyor

İşte işin garip tarafı da burada. Depremden sonra en fazla can ve mal kaybına yol açan afetin sel olmasına, her yıl büyük maddi kayıplara neden olan onlarca sel afeti yaşanmasına rağmen; hiçbir önlem alınmaması ve alınmamakta da ısrar edilmesi bana garip geliyor.

Tamam; her afet sonrası devlet zarar görenlere yardımlarda bulunuyor. Çiftçilerin borçları erteleniyor, esnafa vergi ve sigorta priminde bazı avantajlar tanınıyor, konutu zarar gören vatandaşa destek olunuyor. Ancak devlet yardımı olabilmesi için öncelikle bölgenin ya da ilin afet bölgesi ilan edilmesi lazım. Devlet yardımı genelde ya borç erteleme şeklinde oluyor ya da valilikler belirli miktar parasal destek veriyor, bu da zararın tamamını karşılamıyor. Bu işin tek yolu sigorta ama bu da bir türlü anlaşılmıyor ya da anlaşılmak istenmiyor.

Yarın, Bugünden Farklı Olmayacak

Sanıyor musunuz ki, bu durum sadece Giresun için geçerli. Hatırlayın, geçen sene İstanbul’da ticaretin kalbinin attığı Fatih, Eminönü, Unkapanı’nı sel vurmuştu. Görüntüleri hatırlayın… Dükkanlardaki mallar suların üzerinde yüzüyor, onlarca işyerini sel basmış, esnaf perişan haldeydi. Yüz milyonlarca lira ekonomik kayıp vardı. Sigortalı kayıp ise hepi topu 60 milyon lirayı bile bulmadı ki, buna araç hasarı da dahil. Neden; çünkü, sigorta yaptırılmıyor da ondan.

Özetle; Giresun’da yaşanan afet ilk değil son da olmayacak. Dün olduğu gibi bugün de yarın da selin neden olduğu ekonomik kayıp devlet tarafından karşılanabildiği kadar karşılanacak; karşılanmayan kısım esnafın, KOBİ’nin, ev sahibinin, araç sahibinin üzerinde kalacak. Daha açık anlatımıyla vatandaş zararı ile karşı karşıya kalacak. Ta ki, bir sonraki yıkıcı sel felaketine kadar…

Bazı Bölgelerde Ödenen Sigortalı Sel Hasarları (TL)

İl Konut İşyeri Kasko Toplam
Ordu-2018 758.368 1.554.972 818.722 4.218.319
Giresun-2018 53.789 504.969 176.693 829.456
Tokat-2018 3.410.500 79.410 1.014.518 5.085.769
Kastamonu-2018 1.075.936 2.677.706 6.794.286 11.349.749
İstanbul-Trakya (2017-2018) 75.594.397 187.599.614 243.281.931 511.490.414
Toplam 80.892.987 192.416.671 252.086.150 532.973.707