Bir süredir Rus ham petrolünü taşıyan gemilerin sigorta sorunu nedeniyle Türkiye tarafından Boğazlarda bekletildiği ve bu durumun da kriz yarattığı tartışması gündemde. Konu sigorta olunca hele de deniz sigortaları olunca kamuoyuna yansımaları da eksik oluyor. Öyle ki, Türkiye gemilerin geçişine izin vermiyor, Avrupa ve ABD’de Rus ham petrolünü taşıyan gemiler üzerinden Türkiye’yi sıkıştırıyor şeklinde bir hava yaratılıyor. Doğru, bir kriz yaşanıyor; ancak bu kriz öyle söylendiği gibi politik falan da değil. Tek cümleyle özetlemek gerekirse; ham petrol taşıyan bu gemilerin zorunlu sigortası olmadığından, sigorta olmadan da hiçbir geminin dünya üzerinde hiçbir limandan çıkıp denize açılamayacağından, Türkiye sigortasız bu gemilerin Boğazlardan geçişine izin vermiyor. Peki, bu noktaya nasıl gelindi? İşte, Rus ham petrolünü taşıyan gemilerin Boğazlarda bekletilmesinin nedeni ve sigorta krizinin altında yatanlar.
1.Kriz nasıl başladı?
Dünyada deniz sorumluluk sigortası yapan International Group, yani Uluslararası Grup ki, buna P&I Kulübü de deniyor, 5 Aralık itibariyle Rus ham petrolünü taşıyan gemilere P&I sigorta teminatı verilmeyeceğini, sigortası olan gemilerin de sigorta teminatlarının geçersiz olduğunu açıkladı. Aslında bu durum Rusya, Ukrayna savaşı nedeniyle Rusya’ya uygulanan ambargonun bir parçası.
2.P&I sigortası nedir?
İngilizce Protecting (koruma) ve Indemnity (tazminat) kelimelerinin baş harflerinden oluşan P&I; Türk Boğazlarından gemilerin, sefer sırasında çevreye, karada ve denizde başkalarının mallarına vereceği maddi zarara, başka gemilere verilecek maddi zarara, hatta üçüncü kişilere verilecek bedeni zararlara ve gemi batığının kaldırılmasına karşı yaptırılan zorunlu bir sigorta. Herhangi bir gemi, Boğazlardan geçerken zarar verirse devreye P&I sigortası giriyor ve zararı bu sigortayı yapan sigorta şirketi karşılıyor. P&I sigortası olmadan gemiler sefere çıkamıyor, başka ülkelerin kara sularına ve limanlara giremiyor.
3.Türkiye krize nasıl dahil oldu?
Uluslararası P&I Kulübü, ham petrol taşıyan gemilere sigorta teminatı verilmeyeceğini ve mevcut sigortaların da geçersiz olduğunu açıklayınca Türkiye, Boğazlardan geçecek olan ve ham petrol taşıyan gemilerden hem sigorta talep etti hem de P&I sigorta kuruluşlarından gemilerin P&I sigortası olduğuna dair teyit mektubu istedi. P&I sigortacıları uygulanan ambargo nedeniyle sigorta yapılmadığını ve böyle bir mektup veremeyeceklerini açıkladı. İşte bu aşamada kriz patladı ve sigortasız gemiler Boğazların girişlerinde bekletilmeye başlandı.
4.Türkiye, sigortasız geçişe izin veremez miydi?
Veremezdi, çünkü hem sigorta olmadan gemilerin seyretmesi mümkün değil hem de gemilerin Boğazlardan geçerken verecekleri olası zararı karşılayacak bir sistem yok. Şöyle ki, petrol taşıyan gemilerden biri boğazdan geçerken kaza yapsa, çevreye vereceği zarardan kimse sorumlu olmaz, hasarı da kimse ödemez; Türkiye, kendi başına kalır. Kaldı ki, bu gemiler Boğazdan sigortasız geçse bile sigorta olmadan başka ülkelere de gidemezler. Nitekim Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı Denizcilik Genel Müdürlüğü, bu konu hakkında, “Bir geminin veya bir yükün Türk boğazlarından geçiş yapması halinde meydana gelebilecek ve felaket boyutuna varabilecek bir kazada sigorta şirketinin tazmin sorumluluğunu karşılamaması riskini almamız söz konusu değildir” açıklamasını yaptı.
5.Geçici çözüm bulunamaz mıydı?
Geçici bazı çözümler üretildi. Örneğin, Rusya’daki şirketler, ‘sigorta teminatını biz verelim’ dediler ancak Rusya’nın finans sistemine ve Rusya çıkışlı ham petrole uygulanan ambargolar nedeniyle Rus şirketlerinin verecekleri sigorta teminatı veya teminat mektubunun bir karşılığı bulunmuyor. Dolayısıyla, Boğazlarda yaşanacak bir kazada Türkiye, karşısında muhatap bulamayabilir.
6.Bekleyen gemilerin durumu nedir?
20’nin üzerinde bekleyen gemi bulunuyor. Bunlardan sadece 2’si Türk sahipli, diğerleri ağırlıklı Yunan bayraklı gemiler. Bu gemiler Türk Boğazlarından transit geçerek başka ülkelere gidecek. Bu gemiler arasında Kazak petrolü taşıyan bir-iki gemi de bulunuyor.
7.Kriz hangi aşamada?
Bekleyen gemilerin armatörleri şu sıralar P&I Kulüpleri üzerinde sigorta teminatı verilmesi hususunda baskı uyguluyor. Çünkü gemilerin her birinin günlük kirası 50 bin dolardan başlıyor. Ayrıca gemilerin limanlara geç ulaşmasından dolayı oluşan zararlarda cabası.
8.Kriz nasıl çözülecek?
Birkaç senaryo var. Biri, P&I Kulüpleri sigorta teminatı verecek, gemiler yola çıkacak. İkincisi, Türk tarafı krizin çözümü için alternatif sigorta ürünleri üzerinde çalışıyor, bu ürünler devreye girecek. Ya da Türk tarafı ile Rusya masada anlaşacak. Bunlar olana kadar da gemiler beklemeye devam edecek.
9.Gemilerin beklemesinden dolayı Türkiye’nin bir kaybı var mı?
Gemilerin taşıdığı ham petrol Türkiye’yi ilgilendirmiyor ve zaten gemiler Boğazlardan transit geçip, başka ülkelere gideceğinden Türkiye’nin bir kaybı bulunmuyor.
10.Kriz gıda gibi başka ürünleri taşıyan gemileri de etkiler mi?
Hayır, sigorta teminatı sorunun sadece ham petrol için geçerli.
11.Sigortacılar kriz hakkında ne diyor?
Sigortacılara göre krizin nedeni uluslararası P&I Kulüpleri. Bu kulüplerin hatalı hareket ettiğini, gelece yönelik kendilerini de bağladıklarını söylüyorlar. Sigortacılara göre önümüzdeki günlerde P&I Kulüpleri yaptıkları hatadan geri dönecek. Türkiye’nin ise krizi yönetmeye çalıştığını vurguluyorlar.
Noyan Doğan/Hürriyet Gazetesi