Toplam nüfusun yüzde 19’a yakını, toplam çalışanların da yüzde 35’i BES sayesinde tasarruf ediyor. Fon toplamını anlatabilmek için de bir mukayese yapayım, BES ile hemen hemen aynı dönemde kurulan İşsizlik Fonu’ndaki tutar bugün için 165 milyar TL, BES’teki tutar ise 700 milyar TL. Peki, BES bu hale nasıl geldi, bundan sonra neler değişecek?
Bundan 20 yıl önceydi, ekim ayı, tam da bu günlerde; Bireysel Emeklilik Sistemi (BES), uygulamaya geçti. Amaç, bireyleri tasarrufa teşvik ederek, ülke tasarruflarını artırmaktı. Uygulama başlar başlamaz da eleştirilerin odağı oldu ki, eleştirenlerin başında da sendikalar geliyordu. Eleştirilerde de haklılık payı vardı.
Geçmişte hem hayat sigortalarındaki kötü deneyimler hem de konut edindirme yardımı gibi fonlardan dolayı vatandaştaki güvensizlik; o dönem BES’i hedef tahtası yaptı. Çok iyi hatırlıyorum, ‘bu iş tutmaz’ dendi, ‘vatandaş bir daha bu tür sistemlere kanmaz’ dendi.
20 yıl geçti. 2003’te, 200 bin kişi ve 43 milyon TL’lik fonla başlayan BES’te; bugün, katılımcı sayısı 15.7 milyon kişiye, fon büyüklüğü de 700 milyar liraya ulaştı. Toplam katılımcıların 7.2 milyonu, 2017 yılında başlayan ve işverenlerin çalışanlarını otomatik olarak BES’e dahil ettiği Otomatik Katılım Sistemi’nden (OKS) kaynaklanıyor. Toplam fon büyüklüğü içinde çalışanların fonlarının tutarı ise 50 milyar TL.
SİSTEM 20. YILINDA
Bu rakamlar ne ifade ediyor? Toplam nüfusun yüzde 19’a yakını, toplam çalışanların da yüzde 35’i BES sayesinde tasarruf ediyor. Fon toplamını anlatabilmek için de bir mukayese yapayım, BES ile hemen hemen aynı dönemde kurulan İşsizlik Fonu’ndaki tutar bugün için 165 milyar TL, BES’teki tutar ise 700 milyar TL.
Peki, BES bu hale nasıl geldi? En önemli neden, devletin 20 yılda peşi sıra yaptığı düzenlemelerle sisteme olan desteği. Önceleri yüzde 25 olarak devlet katkısının 30’a çıkarılması, sistemin çalışanları da kapsaması için otomatik katılım uygulamasına geçilmesi, 18 yaş altının sisteme dahil olmasının sağlanması, emeklilik şirketlerine yatırım danışmanlığı hakkı verilmesi, katılımcılara fonlarını senede 12 kere değiştirme imkanı tanınması; kamunun, 20 yılda sistemin büyümesi için yaptığı düzenlemelerden sadece bir kaçı. Açıkça söyleyeyim, kamunun bu desteği olmasaydı, BES bugünkü büyüklüğe ulaşamazdı.
İkinci neden, BES’in, tek tasarruf sistemi olması. Vatandaşın tasarruf edeceği başka bir sistem yok. Arada devlet eliyle konut hesabı, çeyiz hesabı gibi sistemler kurulduysa da hiçbiri tutmadı. Devlet de bugüne kadar verdiği ve bundan sonra vereceği desteklerle, BES’i tek tasarruf sistemi haline getirdi.
Tabi üçüncü neden, sistemdeki katılımcıların birikimlerine sunulan yüksek getiriler. Emeklilik şirketlerinin yaptığı hesaba göre son 5 yılda, BES’in getirisi yüzde 530 olmuş, yine son 5 yılda enflasyon ise yüzde 330 olmuş. Yani, 5 yılda enflasyonun 200 katı bir getiri sağlanmış. Şunu da belirtmekte fayda var, son yıllarda birikimlere getiri sağlayacak yatırım enstrümanı olmaması da BES’in büyümesini olumlu etkiledi.
HEM BİRİKİM HEM YATIRIM
Malum, mevduat faizinin getirisi negatif, döviz ve altında ise dengesiz bir getiri var. Bundan değil mi ki, cebinde üç kuruş olan vatandaş son yıllarda getiri sağlamak için hisse alıp satmaya başladı. Bu ortam BES’e yaradı. Hem devletin yüzde 30 katkı yapması hem de emeklilik şirketlerinin vatandaşın birikimine enflasyonun üzerinde getiri sunması BES’i cazip kıldı.
O nedenle de emeklilik için birikim sistemi olarak 20 yıl önce uygulamaya giren BES, bugün hem tasarruf hem de yatırım aracı haline geldi. Sisteme 4-5 milyon TL yatıran da var, evini arabasını satıp aldığı parayı BES’e yatıran da. Bugün BES’e yatırılan paraların yüzde 25’i toplu para olarak yatırılıyor.
2024’DE NELER DEĞİŞECEK?
BES’in 20 yıllık özeti böyle. Gelelim, önümüzdeki dönemde nelerin değişeceğine. Önümüzdeki dönem derken, 2024 yılını kastediyorum. Madde madde sıralayayım.
- Bankadan kredi çekmek isteyen BES katılımcıları, BES sözleşmesini teminat olarak gösterecek ve bankalardan uygun faiz ve şartlarda kredi kullanabilecek. Bu uygulama 2024’ün Ocak ayında başlayacak.
- Katılımcılar, BES hesaplarındaki birikiminin yüzde 50’ye kadar olan kısmını konut, evlilik, eğitim masrafları için çekebilecek. Bu uygulama da 2024’ün Mart ayında başlayacak.
- 2024 Yılı Cumhurbaşkanlığı Programı’na da girdi; işverenlerin çalışanları için yaptırdığı otomatik katılım sistemi, işveren katkısını da içeren ikinci basamak emeklilik sistemine dönüşecek ve tamamlayıcı emeklilik sistemi kurulacak. Tamamlayıcı emeklilik sistemi Türkiye’ye özgü bir model olacak. Sistem 2024’ün son çeyreğinde uygulamaya girecek.
- Üniversitelerde okuyan 25 yaş altı gençler için özel BES uygulaması getirilecek. Gençler sisteme dahil edilecek ve uzun süre de sistemde kalmaları sağlanacak.
- BES kapsamında engellilere yönelik özel emeklilik uygulaması başlatılacak.
Noyan Doğan/Hürriyet Gazetesi
