EYT’den yararlanıp, emekli olup, çalışmaya devam etmeyecekler açısından büyük bir sorun yok. Ancak EYT’den emekli olup, aynı işyerinde çalışmaya devam eden veya edecek olanların; kıdem tazminatı alıp almayacakları, alacaklarsa da hangi şartlarda alacakları konusunda ciddi tereddütleri var.
EYT’den emekli olacakların kıdem tazminatı konusunda kafaları bir hayli karışık. Haftalardır okuyuculardan bu konuda çokça soru alıyorum. EYT’den yararlanıp, emekli olup, çalışmaya devam etmeyecekler açısından büyük bir sorun yok. Ancak EYT’den emekli olup, aynı işyerinde çalışmaya devam eden veya edecek olanların; kıdem tazminatı alıp almayacakları, alacaklarsa da hangi şartlarda alacakları konusunda ciddi tereddütleri var. EYT’lilerin hangi şartlarda tazminat alacaklarına, tazminat almadan çalışmaya devam edenlerin durumunun ne olacağına madde madde değineyim. Aslında yazacaklarım sadece EYT’liler için değil, çalışmaya devam eden tüm emekliler için geçerli.
- EYT’den emekli olup da çalışmaya devam etmeyecek olanlar kıdem tazminatına hak kazanıyor. Bu durumda; çalışılan her tam yıl için 30 günlük giydirilmiş brüt ücret (ikramiye, prim, yol ve yakacak yardımı gibi tüm ödemelerin kapsamına giydirilmiş ücret deniyor) üzerinden kıdem tazminatı ödeniyor. Brüt ücret ile çalışma yılı çarpımı sonucu ortaya çıkan toplam kıdem tazminatı işveren tarafından çalışana ödeniyor. Böylece çalışanın emeklilik nedeniyle işyeriyle ilişkisi bitiyor. Tabi burada kıdem tazminatı tavanı var. Bugün için bu rakam 19.982 lira. Çalışanın maaşı bu rakamın üzerinde olsa da kıdem tazminatı hesaplanırken 19.982 lira üzerinden hesaplanacak.
ANLAŞILIRSA TAKSİTLE ÖDENİR
- EYT’den emekli olan çalışanlar kıdem tazminatı alacak, ancak ihbar tazminatı alamayacak. Bu durumda işveren, çalışanın varsa yıllık izin ücretini de ödemek durumunda.
- İşveren, çalışana kıdem tazminatını peşin ödemek durumunda. İş Kanunu’nda da taksitle ödeneceğine yönelik bir hüküm bulunmuyor. Ancak işveren tazminatı taksitle ödemek ister, çalışan da bunu kabul ederse taksitle ödenebilir. Kaç taksitle ödeneceği de yine kanunda yer almıyor. İşveren ile çalışan aralarında taksit sayısında da anlaşmak durumunda. Çalışan, taksitle ödenmesini kabul etmezse, işveren peşin ödemek zorunda. Eğer işçi, taksitle ödenmesi konusunda anlaşır ve anlaşmayı da imzalarsa, faiz talebinden de vazgeçmiş sayılır.
AYRILIRSANIZ İŞVEREN ÖDEMEZ
- Peki, ister EYT’den, ister normal emekli olan çalışan, işten ayrılmayıp çalışmaya devam ederse ne olacak? Burada işverenin ve çalışanın önünde iki seçenek var. Birincisi ve en sorunsuz olan seçenek, hatta İş Kanunu açısından da en doğru olan seçenek, hatta hatta olması gereken seçenek; çalışanın, işveren ile anlaşarak, emekli olduktan önceki çalıştığı yıllara ait kıdem tazminatını alması. Böylece çalışanın kıdemi sıfırlanmış oluyor ve işveren ile yeni bir iş sözleşmesi yapılarak, çalışmaya devam ediliyor ki, buna ikinci çalışma dönemi deniyor. Bu durumda bir yıl sonra çalışanın yeniden kıdem hakkı doğuyor. Ancak, çalışan kendi isteği ile işten ayrılırsa, ikinci çalışma dönemine ait kıdem tazminatına hak kazanamıyor. Elbette istisnai durumlar var. Mesela, kadın çalışanlar evlilik nedeniyle kendi istekleri ile ayrılıp, kıdem tazminatını alabilirler. Eğer işveren işten çıkartırsa kıdem tazminatını ödemek zorunda. Ya da sağlık gibi çalışanın işe devam etmesine engel teşkil edecek durumlar olursa ve bu durumlar da resmi olarak ispat edilirse çalışana kıdem tazminatı ödeniyor. Örneğin, 10 yıldır çalışıyorsunuz, EYT’den bu nisan ayında emekli oldunuz, işveren geçmiş 10 yılınıza ait kıdem tazminatınızı ödedi ve yeni bir iş sözleşmesi yaparak, aynı işyerinde çalışmaya devam ediyorsunuz. 2024’ün Nisan ayında bir yılı doldurduğunuz için kıdem tazminatını hak etmiş oluyorsunuz. 2024’ün Mayıs ayında kendi isteğiniz ile işten ayrılırsanız, işveren kıdem tazminatınızı ödemez. İşveren iş sözleşmenizi sonlandırırsa bir yıllık kıdeminizi, o tarihteki brüt ücretiniz üzerinden öder.
ÇALIŞMAYA DEVAM EDENİN DURUMU
- Gelelim, asıl merak edilen konuya. Yani, çalışanın emekli olup, kıdem tazminatını almadan aynı işyerinde çalışmaya devam ettiğinde ne olacağına. İşte burada durum farklılaşıyor ve sorunlar başlıyor. Aslında olması gereken ve uygulamada da genel kabul görmüş durum şöyle: Emekli olup da kıdem tazminatını almadan çalışmaya devam edene; ister kendi isteği ile işten ayrılsın, ister işveren işten çıkarsın, emeklilik öncesi ve sonrasındaki toplam çalışma süresi birleştirilir, son alınan brüt ücret üzerinden de kıdem tazminatı ödenir. Örneğin, 10 yıldır işyerinde çalışıyorsunuz, EYT’den emekli oldunuz, tazminatı almadan çalışmaya devam ettiniz ve bu şekilde de 4 yıl daha aynı işyerinde çalıştınız. Böylece birinci çalışma döneminizden 10 yılınız, ikinci çalışma döneminizden de 4 yılınız var. İşveren sizi işten çıkardı ya da sağlık gerekçesi ile işe devam edemiyorsunuz. Bu durumda işveren, son aldığınız brüt ücret üzerinden, 14 yıllık kıdem tazminatını ödemek durumunda.
TAZMİNAT HAKKI YANMIYOR
- Peki, sorun nerede? Sorun, emekli olup da kıdem tazminatını almadan çalışmaya devam edenlerin, kıdem tazminatını hak edecek gerekçeler olmadan kendi istekleri ile işten ayrılmalarında. Çünkü kimi işverenler bu durumda olanlara tazminatını hiç ödememiş, kimileri birinci dönem üzerinden ödemeye kalkmış, kimileri de birinci dönemdeki brüt ücret üzerinden ödemiş. Tabi, olay hukuka yansımış. Bu şekilde açılmış birçok dava ve mahkemelerin de verdiği farklı farklı kararlar var.
- Öncelikle şunu belirteyim, tazminatını almadan işyerinden çalışmaya devam edenlerin kendi istekleri ile işten ayrılmaları ya da başka nedenlerle iş sözleşmelerini feshetmeleri halinde kıdem tazminatı hakları yanmıyor. Emeklilik öncesi dönem ile sonrası dönemin birleştirilerek tazminatın son ücret üzerinden ödenmesi ya da ilk çalışma dönemi üzerinden ve emekli olunan tarihteki brüt ücret üzerinden ödenmesi hususlarında mahkemelerin verdiği farklı farklı kararlar var. Aynı şekilde Yargıtay’ın verdiği kararlar var. Ben sizle, Yargıtay’ın bu konuda 2019 ve 2022 tarihli son iki kararını paylaşayım. İki karar da aynı sayılır. Özetle; kıdem tazminatını almadan işe devam eden çalışanın haklı gerekçe göstermeden işten ayrılması nedeniyle kıdem tazminatını alamayacağına, ancak emeklilikle sona eren ilk döneme ait tazminat ödeneceğine, tazminatında da emekli olduğu tarihteki giydirilmiş ücreti üzerinden ödeneceğine hükmediyor.
Noyan Doğan/Hürriyet Gazetesi