EYT düzenlemesi ile yaş şartı kalkarken, kademeli prim gün sayısı ve çalışma yılı aynı kaldı. Tabi bu durum birçok EYT’linin de hesaplarını bozdu. 5.000 prim gün üzerinden emekli olmayı bekleyenler borçlanmalarını da bu hesaba göre yaptı. Düzenleme ile bu kişilerin bazılarının emeklilik için prim gün sayıları yeterli gelmeyecek. Öte yandan, 5.000 prim günü çoktan dolanlar ise borçlanma ile ilgilenmedi. Bu kişiler de prim gün sayılarını tamamlayabilmek için borçlanmak durumunda kalacak.
Beklenen EYT düzenlemesi yasa tasarısı olarak Meclis’e geldi ve kimlerin, nasıl EYT’den yararlanacağı da netleşti. Düne kadar bildiklerimizle, yasa tasarısı arasında tek bir fark var; o da, kademeli prim gün sayısı. Düne kadar 4/A’lı, yani işçi statüsünde çalışanların, kadınlarda 20, erkeklerde 25 hizmet yılını doldurup, yaş şartı aranmadan 5 bin prim gün ile emekli olacaklarına kesin gözüyle bakılırken; şimdi, hizmet yılı değişmemekle ve yaş şartı aranmamakla birlikte, 5.000 ila 5.975 gün arasında değişen kademeli prim sayısı getirildi.
Birileri, ‘kademeli prim gün sayısı da nereden çıktı?’ diye soracaktır. Kademeli prim gün yeni bir uygulama değil ve ilk kez de EYT düzenlemesi ile de getirilmiyor. SSK’lıların ilk sigortalı olduğu tarihe göre emeklilik için ödemeleri gereken prim gün sayısı ve emeklilik yaşları değişiyor. Örneğin, 1987’de, ilk sigortalı olan erkek çalışan, 25 hizmet yılını ve 5.375 prim günü doldurduğunda 50 yaşında emekliliğe hak kazanıyordu. Aynı tarihte çalışmaya başlayan kadın sigortalı ise 20 hizmet yılını ve 5.225 prim günü doldurduğunda 44 yaşında emekli olabiliyordu. Bir örnek daha vereyim. 7 Eylül 1999 tarihinde sigorta olan bir erkek çalışan 5.975 prim gün ve 25 çalışma yılını doldurduğunda 58 yaşında emekli olabiliyordu. Aynı tarihte işe başlayan kadın sigortalı ise 20 çalışma yılını ve 5.975 prim gününü doldurduğunda 56 yaşında emekli olabiliyordu. Zaten bunlar SSK’lıların emekli olabilmesi için aranan şartlardı.
KADEMELİ PRİM NASIL UYGULANACAK?
EYT düzenlemesi ile yaş şartı kalkarken, kademeli prim gün sayısı ve çalışma yılı aynı kaldı. Tabi bu durum birçok EYT’linin de hesaplarını bozdu. 5.000 prim gün üzerinden emekli olmayı bekleyenler borçlanmalarını da bu hesaba göre yaptı. Düzenleme ile bu kişilerin bazılarının emeklilik için prim gün sayıları yeterli gelmeyecek. Öte yandan, 5.000 prim günü çoktan dolanlar ise borçlanma ile ilgilenmedi. Bu kişiler de prim gün sayılarını tamamlayabilmek için borçlanmak durumunda kalacak.
Malum, 2023 yılında, asgari ücrete paralel borçlanma tutarları da arttı. Bu durumda yeni düzenleme ile borçlanma yapacak olanların hesapları da değişti. Örneğin, doğum borçlanması yapacak olan çalışan 2022’de borçlansaydı bir çocuk için 720 gün üzerinden en düşük 49.680 lira, iki çocuk için 1.440 gün üzerinden 99.360 lira, üç çocuk için 2.160 gün üzerinde 149 bin lira ödeyerek borçlanabilecekken; şimdi en düşük tutardan bir çocuk için 76.320, iki çocuk için 152.260, üç çocuk için borçlanma yapıldığında ise 228.960 lira ödemek durumunda kalacak.
Bazı EYT’liler; kademeli prim gün sayısı nedeniyle borçlansalar da prim günleri yetmediği için şimdilik emekli olamayacak, ya çalışarak ya da isteğe bağlı sigortalı olup eksik günlerini tamamladıklarında düzenlemeden yararlanıp emekli olabilecek. EYT düzenlemesi 2 Şubat’ta Plan ve Bütçe Komisyonu’nda görüşülmeye başlanacak. Belki, EYT’lilerin hesaplarını bozan bu durum görüşmelerde dikkate alınır.
KİMLER YARARLANACAK?
Düzenleme kapsamında kimlerin EYT’den yararlanacağını, kimlerin yararlanamayacağını madde madde anlatayım. Hesapları altüst olanlara da önerilerde bulunayım.
- İlk sigortalı olduğu tarih, 9 Eylül 1999 tarihi (bu tarih dahil) ve bu tarihten önce olan SSK, Bağ-Kur, Emekli Sandığı dahil tüm emeklilikte yaşa takılanlar düzenlemeden yararlanıp emekli olabilecek.
- İşçi statüsünde SSK’lı kadın çalışanların 20 çalışma yılını (hizmet yılı) ve ilk sigortalı olduğu tarihe göre 5.000 ila 5.975 prim günü doldurmaları; erkek çalışanların ise 25 çalışma yılını ve ilk sigortalı olduğu tarihe göre 5.000 ila 5.975 prim günü doldurmaları halinde yaşa bakılmadan emekli olabilecek.
- İlk sigortalı olduğu tarih erkek çalışanlarda 23 Kasım 1980 öncesi olanlar ile kadın çalışanlarda 23 Mayıs 1985 öncesi olanlar için 5.000 prim gün yeterli. Bu tarihlerden sonra sigortalı olan kadın ve erkek çalışanlar için 5.975 güne kadar çıkan kademeli prim güne ihtiyaç var.
- Bağ-Kur’lu kadın çalışanlar 7200 prim gün sayısını, erkek çalışanlar 9000 prim günü tamamladıklarında yaş şartı aranmadan EYT düzenlemesinden yararlanabilecek.
- 9 Eylül 1999 öncesi sigortalı olan Emekli Sandığı’na bağlı memurlardan kadın memurlar 7200 prim gün sayısını, erkek memurlar da 9000 prim günü tamamladıklarında düzenlemeden yararlanıp emekli olabilecek.
STAJ SÜRESİ DAHİL EDİLMEDİ
- Prim gün sayısı eksik olan kadın çalışanlar doğum borçlanması yapabilecek. Bir çocuk için 720 gün, iki çocuk için 1.440 gün, üç çocuk için 2.160 gün borçlanılabilir. Örneğin, 1990 öncesi sigorta girişiniz var, 20 çalışma yılınızı tamamladınız, ancak 4 bin prim gününüz var. Emeklilik için de 5.375 prim gün olması gerekiyor. Bu durumda 1.375 prim gününüz eksik. İki çocuğunuz da varsa 1.440 gün borçlanıp, prim gün sayınızı 5.440 güne çıkartabilirsiniz EYT’den yararlanıp emekli olabilirsiniz. Doğum borçlanması ile sadece eksik prim gün sayısı tamamlanır, borçlanma emeklilik yaşını öne çekmez.
- Prim gün sayısı eksik olan erkek çalışanlar askerlik borçlanması yaparak eksik günlerini tamamlayıp emekli olabilecek. Askerde geçirilen sürenin tamamı veya bir kısmı için borçlanma yapabilirsiniz. Askerlik süresini en çok 540 gün borçlanabilirsiniz. Yani, emeklilik için 540 gün prim eksiği olanlar bu sürenin tamamını borçlanarak, emekli olabilir. Örneğin, emeklilik için 250 gün prim eksiğiniz varsa, sadece 250 günü borçlanarak da emekli olabilirsiniz.
- Erkek çalışanların, askerlik borçlanması yaparak, sigortalılık tarihini öne çekme fırsatı da bulunuyor. İlk sigortalı olduğu tarihten önce askere gidenler askerlik borçlanması yaparak, ilk sigortalı olduğu tarihi öne çekebilir. Böylece EYT’den yararlanma tarihi de öne gelmiş olur ve düzenlemeden yararlanılıp emekli olunur. Örneğin, 1999 yılında askere gidilmiş ve 2000 yılı içinde ilk kez sigortalı olunmuşsa; askerlik borçlanması yapılarak, sigortalı olunan tarih 1999 Eylül ayından önceye çekilebilir.
- Birçok kişi EYT düzenlemesinde stajda geçen sürelerin emeklilikte sayılıp sayılmayacağını bekliyordu. Maalesef düzenlemede staj mağdurlarını kapsamıyor. Yani, EYT düzenlemesi staj ve çıraklık sigortasını kapsamıyor.
PRİMİ YETMEYENLERE ÖNERİLER
- Askerlik, doğum ve yurtdışı borçlanması yaparak prim gün sayısını 5.000 güne tamamlayıp da düzenleme sonrası halen prim günü eksik olanlar ne yapacak? EYT düzenlemesinden yararlanmak için gerekli en yüksek prim sayısı 5.975 gün. Borçlanma hakkının tamamını kullanmayanlar yeniden borçlanabilirler. Örneğin, askerlik süresi en fazla 540 gün borçlanılabiliyor. Düzenleme öncesi 250 günü borçlanarak, 5.000 prime tamamlayanlar, kalan 290 günü borçlanabilirler. Ya da iki çocuğu olan kadın çalışan bir çocuğu için borçlanma yapmışsa, düzenleme sonrası bir çocuk için daha borçlanma yapabilir.
- Peki, askerlik ve doğum borçlanması yapılsa da prim günü yetmeyenlerin durumu ne olacak? Ya bir işyerinde sigortalı çalışarak, eksik prim günlerini tamamlayacaklar ya da isteğe bağlı sigortalı olacaklar, eksik günlerini tamamlayacaklar. Örneğin, 1998 yılında sigortalı olan erkek çalışan 25 çalışma yılı ve 5.975 prim günü tamamladığında EYT’den yararlanıp emekli olabiliyor. Askerlik borçlanması da yapsa bu çalışanın prim gün sayısı 5.000 gün oluyor. Çalışan eksik 975 prim gününü bir işe girerek tamamlayabilir ya da isteğe bağlı sigortalı olarak 975 günü tamamlar.
- Prim gün sayısı, çalışma yılı eksik olan çalışanlar prim günlerini veya çalışma yıllarını ne zaman tamamlarsa, o tarihte EYT düzenlemesinden yararlanıp, emekli olabilecek.
Noyan Doğan/Hürriyet Gazetesi