Deprem bölgesine yönelik kısa çalışma ödeneğinden nakdi ücret desteğine kadar yeni tedbirler alınırken, işverene de çalışanı, üç ay boyunca işten çıkarma yasağı getirildi. Ayrıca depremlerden etkilenmeyen, etkilenip de sağlık sorunu yaşayan ya da sakat kalan çalışanlar ile hayatını kaybeden sigortalıların yakınlarının sosyal güvenlik açısından hakları bulunuyor. Bu haklar neler, kimler, nasıl yararlanacak?
Depremin etkilediği 11 ilde işçi ve Bağ-Kurlu olmak üzere toplam aktif sigortalı sayısı 2.7 milyon. Bunların 1.8 milyonu SSK’lı, kalanı ise Bağ-Kurlu. OHAL kapsamında çalışma ve sosyal güvenlik alanında deprem bölgelerine yönelik yeni tedbirler, Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile yayımlandı.
Kısa çalışma ödeneğinden nakdi ücret desteğine kadar yeni tedbirler alınırken, işverene de çalışanı, üç ay boyunca işten çıkarma yasağı getirildi. Peki, kimler kısa çalışma ödeneği ve nakdi ücret desteğinden yararlanacak?
Ayrıca depremlerden etkilenmeyen, etkilenip de sağlık sorunu yaşayan ya da sakat kalan çalışanlar ile hayatını kaybeden sigortalıların yakınlarının sosyal güvenlik açısından hakları bulunuyor. Bu haklar neler, kimler, nasıl yararlanacak tek tek değineyim.
KISA ÇALIŞMA ÖDENEĞİ
Alınan karar deprem bölgesinde çalışanlara kısa çalışma ödeneği ödenecek. Kısa çalışma ödeneğinden yararlanılabilmesi için, işverenin haftalık çalışma sürelerini en az üçte bir oranında azaltması, faaliyetini tamamen ya da en az dört hafta süreyle durdurması gerekiyor. Çalışma süresi haftada en çok 45 saat olduğundan, işyerinde çalışma süresinin üçte bir oranında azaltılması için işyerinde çalışma süresinin haftalık 30 saat veya aşağısında olması gerekiyor. Yani, 6 iş günü çalışmanın yapıldığı işyerinde 4 gün çalışma yapılmaması anlamına geliyor. Kısa çalışmadan yararlanmak için işyerinde çalışan sınırı bulunmuyor. İşverenler tüm çalışanları için kısa çalışmaya başvurabilirler.
Kısa çalışmadan yararlanacak çalışanın, son 4 ay çalışıyor ve en az 600 gün de işsizlik sigortası primi ödemiş olması gerekiyor. Kısa çalışma ödeneği kapsamında sigortalının son 12 aylık prime esas kazancına göre hesaplanan ortalama brüt ücretinin yüzde 60’ı çalışana ödeniyor. Kısa çalışma ödeneği tutarı, aylık asgari ücretin brüt tutarının yüzde 150’sini geçemiyor. Burada dikkat edilmesi gereken konu, çalışanın son bir yıllık brüt kazancının ortalamasının alınarak, ödemenin yapılacak olması.
Bu kapsamda asgari ücretli çalışan ortalama 4.000 lira kısa çalışma ödeneği alacak. Kısa çalışma ödeneği işverene değil çalışanın kendisine ödenecek. Şartları yerine getirmeleri halinde yabancı çalışanlar da ödenekten faydalanacak. Önceki dönemde kısa çalışmadan yararlanan işyerleri de yararlanabilecek. Şimdilik kısa çalışma ödeneğinin süresi 3 ay olarak belirlendi. Yani, 22 Mayıs tarihinde uygulama bitecek. Kısa çalışma ödeneğine çalışanlar değil, işverenler başvurabilecek. Kısa çalışma ödeneğinde çalışanların ve bakmakla yükümlü olduğu kişilerin sağlık primleri İşsizlik Fonundan ödenecek. Kısa çalışma ödeneği döneminde işveren çalışanın kısa ve uzun vadeli sigorta primlerini yatırmayacak.
İŞTEN ÇIKARMA YASAĞI
Alınan karar çerçevesinde 22 Şubat tarihinden itibaren işverenler 3 ay süre ile çalışanları işten çıkartamayacak. Ancak işyeri kapanırsa ya da çalışanın iş sözleşmesi süreli ise o zaman işten çıkarma yasağı uygulanmayacak. Ayrıca çalışanın iyi niyet kurallarına uymaması ve ahlak dışı tutumları olması halinde işveren işten çıkartabilecek.
NAKDİ ÜCRET DESTEĞİ
Depremin etkilediği bölgelerde kısa çalışma ödeneğinden yararlanamayanlar, işvereni tarafından işten çıkartılanlar ve işsizlik ödeneği de alamayanlara üç ay boyunca İşsizlik Sigortası Fonundan nakdi ücret desteği verilecek. Destek tutarı ise günlük 133.44 lira, aylık da 4 bin lira olacak. Destekten yararlanacak olanların emekli maaşı almıyor olması gerekiyor. Destekten yararlanmak isteyenlerin kendileri İŞKUR’a başvuracak. Nakdi ücret desteği alanlar devletin sunduğu sağlık hizmetlerinden de yararlanacak.
İŞSİZLİK ÖDENEĞİ
Deprem nedeniyle işyerinin zarar görmesi ya da işin devam edememesi gibi nedenlerle işveren çalışanı işten çıkartabilir. Bu durumda çalışana İŞKUR tarafından işsizlik maaşı ödenir. Burada dikkat edilmesi gereken, çalışanın işsizlik maaşından yararlanabilmesi için, işten kendi isteği ile ayrılmaması, işverenin işten çıkarması gerektiğidir.
Çalışanın adına son 4 ay içinde SGK’ya bildirilen prime esas kazanç dikkate alınarak işsizlik maaşı hesaplanıyor. Sigortalının ortalama brüt kazancının yüzde 40’ı kadar maaş ödeniyor. En fazla işsizlik ödeneği ise aylık brüt asgari ücretin yüzde 80’ini geçemiyor. Alınacak en düşük işsizlik maaşı 4.000 lira, en yüksek işsizlik maaşı ise 8.000 lira olacak.
MALULLÜK AYLIĞI
Depremde, yaralanarak, sakat kalan çalışanlar, malulen emekli aylığı alabilecekler. Çalışma gücünün en az yüzde 60’ını kaybedenler malulen emekli olup emekli aylığı almaya hak kazanırlar. Aylık bağlanabilmesi için de sigortalının en az 10 yıl çalışmış olması, toplam 1800 gün prim ödemesi yeterli.
Çalışanın malul sayılabilmesi için çalışma gücünün ya da meslekte kazanma gücünün en az yüzde 60’ını kaybettiğinin SGK Sağlık Kurulunca tespit edilmesi gerekiyor ki, maaş bağlanabilsin. Ayrıca, deprem nedeniyle, çalışanın başka birinin sürekli bakımına muhtaç derecede malul olduğuna karar verilirse 10 yıl sigortalılık süresi şartı aranmaksızın 1800 gün malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş olması aylık alması için yeterli.
ÖLÜM AYLIĞI
Depremde hayatını kaybeden çalışanların, yakınları ölüm aylığı alacaklar. SSK’lı, yani 4/A’lı, çalışanların, yakınlarının ölüm aylığı alabilmesi için vefat eden çalışanın en az 5 yıldan beri sigortalı olup, toplam 900 gün prim ödemiş olması gerekiyor. Depremde hayatını kaybeden Bağ-Kurluların ise en az 1800 gün prim gününün bulunması halinde yakınlarına ölüm aylığı bağlanıyor.
Ölüm aylığından, vefat eden sigortalının eşi, çocukları ile anne ve babası yararlanabiliyor. Vefat eden sigortalının dul eşine yüzde 50 oranında aylık bağlanırken, sigortalının çocuğu yoksa ve eşine kendi sigortalılığı nedeniyle gelir ya da aylık bağlanmamışsa yüzde 75’i oranında ölüm aylığı bağlanıyor. Çalışmayan ya da kendi sigortalılığı nedeniyle gelir veya aylık bağlanmamış çocuklardan; 18 yaşını, lise ve dengi öğrenim görmesi halinde de 20 yaşını, yükseköğrenim yapması halinde 25 yaşını doldurmayanlara maaşın yüzde 25’i oranında aylık bağlanıyor.
Şunu da belirteyim, geçmişte Marmara ve Van depremlerinde ölüm aylığı alabilmenin şartları değiştirilerek, ölen sigortalıların en az 360 gün veya 12 aylık prim ödemeleri halinde hak sahiplerine ölüm aylığı bağlanabilme imkanı tanınmıştı. Benzer uygulama bu depremde de yapılır mı; önümüzdeki günlerde netleşecektir.
İŞ KAZASI ve GEÇİCİ İŞ GÖREMEZLİK
Her ne kadar depremler sabaha karşı yaşanmış olsa da kimi işyerlerinde gece çalışanlar ya da gece bekçileri veya da görevliler depremden etkilendi. Depremin iş kazasına girip girmediği tartışmalı bir konu olsa da hukukçular depremin işyerinde olması ve çalışanın depremden etkilenmesini iş kazası olarak görüyor. Bu durumda depremden etkilenen çalışana geçici iş göremezlik ödeneği ve sürekli iş göremezlik ödeneği ödeniyor.
Ayrıca işyerinde deprem nedeniyle hayatını kaybeden çalışanların ailelerine ölüm aylığı da ödeniyor. Ölüm aylığının şartlarına ise yukarıda detaylı anlattım. Geçici iş göremezlik ödeneği kapsamında çalışana raporlu olduğu süre içinde SGK’dan ücret ödenir. Sürekli iş göremezlikte ise meslekte kazanma gücü en az yüzde 10 oranında azalmış olan kişilere gelir bağlanmakta. Her iki ödenek de çalışanın maaşına göre belirleniyor. Bunun için de SGK’ya başvurmak gerekiyor.
VEFAT TAZMİNATI
İşverenler, depremde hayatını kaybeden çalışanların geride kalan eşine ve çocuğuna ölüm tazminatı ödemek durumunda. Çalışan 5 yıldan az çalışmışsa bir aylık, 5 yıldan fazla çalışmışsa 2 aylık brüt ücret üzerinden eşe, çocuğa yoksa bakmakla yükümlü olduğu kişilere ücret ödeyecek.
KIDEM TAZMİNATI
Depremde hayatını kaybeden çalışanın yakınları, işverenden, kıdem tazminatını talep edebilecek. Tabi, vefat eden sigortalının, işyerinde bir yıllık çalışması olmak kaydıyla. Bu durumda çalışanın yakınları, sigortalının her tam yıl için 30 günlük giydirilmiş ücreti üzerinden kıdem tazminatı alabilecek.
CENAZE ÖDENEĞİ
Depremde hayatını kaybeden sigortalının, 360 gün prim ödemiş olması şartıyla, çalışanın eşine, çocuklarına, anne-babasına, kardeşlerine 2 bin lira cenaze ödeneği ödeniyor.
Noyan Doğan/Hürriyet Gazetesi
