Geçmişte sigortası yapılmadan çalıştırılan ya da sigortası yapılsa bile primleri ödenmeyen milyonlarca kişi var. EYT düzenlemesinden yararlanarak, emekli olmak isteyen birçok kişi de emekliliklerini ertelemek durumunda kaldı. Öyle ki, kimi çalışanlar, geçmişte sigortasız çalıştıkları işyeri kapandığı için ne yapacağını bilemez halde. Peki, sigortasız çalışılan dönemlerin emeklilikten sayılabilmesi için ne yapılmalı, nereye başvurulmalı?
Okuyuculardan sıkça aldığım sorular arasında, sigortasız çalışılan dönemler için nasıl bir yol izleneceği geliyor. Özellikle EYT düzenlemesi ile bu yöndeki sorular daha da arttı. Şu bir gerçek ki, geçmişte sigorta yapılmadan çalıştırılan ya da sigortası yapılsa bile primleri ödenmeyen milyonlarca kişi var.
Geçmişte, sosyal güvenlik işlemleri, e-devlet üzerinden takip edilmediğinden çoğu çalışanın; sigorta girişi yapılıp yapılmadığını, yapılsa bile priminin düzenli ödenip ödenmediğini takip etme şansı da bulunmuyordu. Hatta çalışana verilen bordrolar bile primin yattığı anlamına gelmiyordu. Emeklilik için SGK’ya başvurulduğunda durum ortaya çıkıyordu. EYT düzenlemesinden yararlanarak, emekli olmak isteyen birçok kişi de bu sorun ile karşılaştı ve emekliliklerini ertelemek durumunda kaldı. Öyle ki, kimi çalışanlar, geçmişte sigortasız çalıştıkları işyeri kapandığı için ne yapacağını bilemez halde. Peki, sigortasız çalışılan dönemlerin emeklilikten sayılabilmesi için ne yapılmalı, nereye başvurulmalı? İşte, tüm merak edilenler.
1-Eski işyerim sigortamı yapmadığından emeklilik sürem gecikiyor, ne yapmam lazım?
İş mahkemesinde, eski çalıştığınız işyerine, hizmet tespit davası ya da halk arasında bilinen adıyla prim tespit devası açmanız gerekiyor.
2-Eski işyerim sigortamı yaptırmış ama primleri ödememiş bu durumda ne yapmam lazım?
Bu duruma ‘günsüz işe giriş’ deniyor. Yani kişinin sigorta girişi yapılıyor ancak primleri ödenmiyor. Prim yatmadığından da çalışanın prim gün sayısı eksik kalıyor ve emeklilik süresi uzuyor. EYT’den emekli olmayı planlayanların bir kısmının durumu da bu şekilde ve düzenlemeden yararlanamadılar. Yapılması gereken, önce SGK’ya başvurup, bordroların tespit edilmesi istenebilir. Eğer bordrolar bulunamıyorsa hizmet tespit davası açılma yoluna gidilebilir.
3-Hizmet tespit davası hangi durumlarda açılıyor?
Sigorta girişi yapılmadan çalıştırılanlar, sigorta primi eksik yatırılanlar, sigorta girişi yapılmasına rağmen primleri ödenmeyenler, haberi olmadan işe giriş-çıkışı yapılanlar, sigortası geç başlatılanlar hizmet tespit davası açabiliyor. Dava işverene karşı açılıyor. Bu sayede sigortasız çalışılan süreler ve eksik yatırılan primler hizmet yılına işleniyor ve bu süreler ve primler emeklilik süresine sayılıyor. Hizmet tespit davasını çalışanın mirasçıları da açabiliyor.
4-Hizmet tespit davası açılması için zaman aşımı süresi var mı?
Hizmet tespit davasında zaman aşımı süresi 5 yıl. Çalışan, sigortasız çalıştığı dönemin son yılından itibaren 5 yıl içinde hizmet tespit davası açabilir. 5 yıl geçtikten sonra dava açılsa bile hak ileri sürülemiyor.
5-5 yıllık zaman aşımı süresine girmeyen istisnai durumlar var mı?
Var; mesela, işçinin çalışması raporlarla veya müfettiş tutanakları ile tespit edilmişse zaman aşımı süresi uygulanmıyor. Aynı şekilde işveren, çalışanın bordrosunda prim kesintisi göstermiş olmasına rağmen primleri yatırmamışsa; bu durum da zaman aşımı süresine dahil edilmiyor. Benzer şekilde, çalışanın işe giriş bildirgesi SGK’ya verilmiş ama prim yatırılmamışsa da zaman aşımı süresi geçerli olmuyor. Bu durumda olanlar için 5 yıllık zaman aşımı süresi işlemiyor. Böyle açılmış davalar var ve Yargıtay, bu davaların sonucunda çalışanı haklı buldu.
6-Davanın sonucu nasıl olur?
Eğer dava sonucu çalışan lehine olursa, sigortasız çalışılan günler tescil edilir. İşveren, eksik prim ödemelerini SGK’ya yapar. Tüm bu süreler çalışanın emeklilik hesabına sayılır. İşverene de para cezası uygulanıyor. Hizmet tespit davası, çalışanın aleyhine de sonuçlanabilir. Bu durumda işverenin herhangi bir yükümlülüğü bulunmaz.
7-Kısa günler için de dava açılabilir mi?
Açılabilir; mesela, çalışan 8 Eylül 1999’dan birkaç gün önce işe başlamıştır, ancak işveren sigorta girişini ileri bir tarihte yapmıştır, çalışan EYT imkanından yararlanamıyordur. Bu durumda da hizmet tespit davası açılabilir. Bir gün geriye dönük olsa bile dava açılabilir.
8-Çalıştığımı nasıl ispat edeceğim?
İspat yükümlülüğü, davayı açan çalışandadır. Dava aşamasında işe giriş bildirgesi, maaş bordrosu, mesleki kuruluş kaydı, işe giriş çıkış kayıtları gibi o işyerinde çalışıldığını gösteren belgeler gösterilebilir. Hizmet tespit davasında ispat için en sık başvurulan yöntem, aynı işyerinde, aynı dönemde çalışan kişi veya kişilerin tanık olarak gösterilmesidir. İşyerine komşu işyerlerindeki tanıklara da dava aşamasında başvurulabilir.
9-Eski işyerim kapandı, bu durumda da hizmet tespit davası açabilir miyim?
Çalışılan işyerinin kapanmış olması ya da ticaret sicilden kaydının silinmiş olması işi biraz zorlaştırıyor. Yine de dava açılabilir. Ancak bu durumda mahkemenin şirketin yeniden ihyasına ve kayyum atanmasına karar vermesi gerekiyor ki, bundan sonra hizmet davasına geçilebiliyor. Özetle, hukuki süreci bir hayli meşakkatli. Bu durumda açılmış davalar ve mahkemelerin de kapanmış, ticaret sicilden silinmiş şirketlerin yeniden ihyasına karar verdiği durumlar var.
Noyan Doğan/Hürriyet Gazetesi
