Türkiye Sigorta Birliği (TSB), çocukların bireysel emeklilik sistemine dahil edilmesine ilişkin rehber yayınladı. TSB, yapılan düzenleme ile, ‘bireysel emeklilik sistemine fiil ehliyetine sahip kişiler katılabilir’ ifadesinin yürürlükten kaldırıldığını belirterek, yapılan bu değişiklik sonucunda, bireysel emeklilik sistemine, fiil ehliyeti bulunmayan kişilerin de dahil olmasına imkânı tanındığı belirtildi. Bu kapsamda TSB’ye, emeklilik şirketleri tarafından iletilen sorular, konu bazlı olarak yanıtlandı.
TSB, rehberin hazırlanmasının gerekçesi olarak, “Yapılan değişiklikle esas olarak fiil ehliyeti bulunmayan 18 yaşını doldurmamış küçüklerin (çocukların) yasal temsilcileri olan velileri aracılığıyla sisteme dahil edilmesi hedeflendiğinden, fiil ehliyeti bulunmayan çocuklar üzerinden sorular yanıtlanmıştır. Çocuk (küçük) olmadığı halde tam fiil ehliyetine sahip olmayan kişilerin (kısıtlıların) yasal temsili kural olarak vasileri tarafından gerçekleştirilmekte olup, aşağıdaki sorulara verilen cevaplar bu kişiler bakımından da kıyasen uygulanabilir” şeklinde özetlendi.
İşte, TSB’ye sorulan sorular ve cevapları…
Çocuklar fiili ehliyetini ne zaman kazanır?
Kişi; yasal erginlik 18 yaşın doldurulmasıyla kazanılır, 19 yaşından gün alan kişi, başka bir işleme gerek olmaksızın yasal olarak ergin kabul edilir. Bunun dışında erginlik; evlenmeyle ve mahkeme kararıyla (15 yaşını dolduran küçük, kendi isteği ve velisinin rızasıyla mahkemece ergin kılınabilir) kazanılır. Bu üç şekilden biri ile erginlik kazanan, ayırt etme gücüne sahip olan ve hakkında kısıtlama kararı bulunmayan kişilerin fiil ehliyeti vardır. Bu kişiler artık yasal temsilci aranmaksızın tek başlarına işlem yapma hakkına sahip olurlar.
Çocuğun erginliği ile birlikte fiil ehliyetini kazanmasının emeklilik şirketi tarafından tespit edilmesine ilişkin süreç nasıl işleyecektir?
Kişinin doğum tarihine göre 18 yaşını doldurması suretiyle fiil ehliyetini kazandığı, emeklilik şirketi tarafından tek taraflı olarak tespit edilebilir. Çocuğun 18 yaşını doldurmadan önce evlenme yoluyla veya mahkeme kararıyla fiil ehliyetini kazanması durumunda, 18 yaşını doldurmadan önce evlendiğine ilişkin belgeyi veya mahkeme kararını emeklilik şirketine ibraz etmek suretiyle emeklilik şirketi tarafından fiil ehliyetini kazandığı tespit edilebilir. Çocuğun 18 yaşını doldurmasına rağmen ayırt etme gücünden yoksun olması veya kısıtlı olması durumunda, yasal temsilcisi olan veli veya vasisi tarafından bu durumu tevsik eden belgelerin emeklilik şirketine ibraz edilmesi sonucunda sözleşmeyle ilgili işlemler yasal temsilci aracılığıyla yürütülmeye devam edilecektir.
Fiil ehliyetinin kazanılması sonrasında yasal temsilcinin ve katılımcı ad ve hesabına katkı payı ödeyen kişinin sözleşmedeki rolü ne olacaktır?
Çocuğun fiil ehliyetini kazanmasından önce yasal temsilcisi veya katılımcı ad ve hesabına katkı payı ödeyen kişi tarafından gerçekleştirilen işlemler, çocuğun fiil ehliyetini kazanmasından sonra da hukuki geçerliliğini koruyacaktır. Çocuk fiil ehliyetini kazandıktan sonra, sözleşmeden doğan hakların kullanımı doğrudan katılımcı çocuğa ait olacak ve yasal temsilcinin işlem yapma yetkisi sona erecektir.
Ancak; çocuğun fiil ehliyetini kazanmasından önce sözleşmede katılımcı ad ve hesabına katkı payı ödeyen kişiye hakların kullanımı konusunda yetki verilmişse, bu yetkilendirme çocuğun fiil ehliyetini kazanmasından sonra da geçerliliğini koruyacaktır. Ancak fiil ehliyetini kazanan çocuk, tercih etmesi durumunda katılımcı ad ve hesabına katkı payı ödeyen kişiye devredilen hakların kaldırılmasını emeklilik şirketinden ayrıca talep edebilecektir.
Velayet altındaki çocuklar kimlerdir?
Henüz ergin olmayan çocuklar ile ergin olmakla birlikte kısıtlanarak anne ve babanın velayeti altında bırakılan çocuklar, anne veya babalarının velayeti altındadır.
Çocuğu kimler velayet yoluyla temsil edebilir?
Velayet, sadece anne veya baba tarafından kullanılabilmektedir. Yasal bir sebep olmadığı müddetçe velayetin anneden ve babadan alınması mümkün değildir. Velayetin anneden ve babadan alınması ya da çocuğun anne ve babasının bulunmadığı durumda çocuk, üçüncü bir kişinin velayeti altına değil vesayeti altına girebilmektedir.
Emeklilik sözleşmesinde katılımcı çocuğun velayet yoluyla temsil edilmesi nasıl olacaktır?
Anne ve baba, velâyetleri çerçevesinde üçüncü kişilere karşı çocuklarının yasal temsilcisidir. Evlilik devam ederken çocuk adına bireysel emeklilik sözleşmesi akdedilmesi ve sözleşme kapsamında yapılacak olan işlemlerin yerine getirilmesi esnasında kural olarak anne ve babanın birlikte hareket etmesi gerekmektedir. Kural, anne ve babanın birlikte işlem yapması olmakla birlikte, velayetin kullanılması ve çocuğun temsil edilmesi esnasında anne ve babanın bir irade birliği içinde olduğunun varsayılabilmesi de yeterlidir. Aksi takdirde anne ve babanın her işlemi birlikte yapmasını beklemenin, hayatın olağan akışı içinde elverişsiz olduğu açıktır.
Çocuk ad ve hesabına birikim hesabı olarak tesis edilen, çocuğun emeklilik döneminde ek bir gelir sağlamasını hedefleyen ve çocuğun malvarlığına olumlu bir katkı sağlayan bireysel emeklilik sözleşmesinin kurulması esnasında, iyi niyet esasları dahilinde diğer tarafın da işleme rıza gösterdiği varsayılarak sadece annenin ya da sadece babanın çocuğu temsilen sözleşme kurulabilmesinin mümkün olabileceği değerlendirilmekle birlikte, şirketler tarafından her bir olay bazında iyi niyet esaslarının gözetilmesi gerekmektedir.
Ortak velayete sahip anne ya da baba tarafından iyi niyet esasları dahilinde çocuk adına bireysel emeklilik sözleşmesinin kurulmasının mümkün olabileceği değerlendirilmekle birlikte, sözleşmenin kurulmasını takip eden makul bir süre içinde işleme katılmayan eşe de şirketler tarafından ulaşılmasının ve çocuk adına yapılan işleme ilişkin muvafakatinin alınmasının, ortak velayet hükümleri ve işlem güvenliği açısından uygun olacağı değerlendirilmektedir. Diğer eşin muvafakatinin içeriği ve alınma şekline dair hususlar, şirketlerin kendi inisiyatifindedir.
Çocuk adına açılan bireysel emeklilik hesabının sonlandırılması esnasında ise, yapılacak işlemin çocuğun malvarlığını azaltıcı bir işlem olması riski gözetilerek, her iki eşin de işleme katılmasıyla veya işleme katılmayan eşin muvafakatinin de alınmasıyla bireysel emeklilik sözleşmesinin sonlandırılası uygun olur.
Ortak hayatın sonlanması veya ayrılık durumunda; çocuğun temsil edilmesi ortak hayata son verilmiş veya ayrılık hâli gerçekleşmişse mahkeme tarafından çocuğun velâyeti eşlerden birine verilebilir. Bu yönde bir mahkeme kararının şirkete ibraz edilmesi halinde, velayet sahibi eş tarafından çocuk adına işlemler tek başına yürütülebilir.
Evlilik birliğinin sonlanması durumunda; çocuğun temsil edilmesi velâyetin anne ve babadan birinin vefatı hâlinde sağ kalana, boşanmada ise çocuğun bırakıldığı tarafa ait olduğu düzenlenmiştir. Sağ kalan eş ya da boşanma sonucu mahkeme kararıyla velayet sahibi olan eş, bu hususları tevsik eden belge veya mahkeme kararını ibraz etmek suretiyle çocuk adına işlemleri tek başına yürütebilir.
Evlilik birliği dışında doğan çocukların; velayeti anneye aittir. Çocuğun evlilik birliği dışında doğduğunu veya velayetin kendisine ait olduğunu tevsik eden belgenin anne tarafından ibraz edilmesi durumunda, anne tüm işleri tek başına gerçekleştirebilir. Anne; küçük, kısıtlı veya ölmüşse ya da çocuğun velâyeti anneden alınmışsa ve mahkeme tarafından çocuğun velâyeti babaya verilmişse, baba tarafından velayetin kendisinde olduğunu gösterir mahkeme kararının ibraz edilmesi durumunda, baba tüm işleri tek başına gerçekleştirebilir.
Vesayet altındaki çocuklar kimlerdir?
Anne veya babasının velayeti altında olması gereken çocuk, anne ve babasının her ikisinin de ölmesi, mahkemenin velayeti her ikisinden de alması ya da başkaca bir sebeple velayet altında değilse, başkaca bir şart aranmaksızın mahkemece vesayet altına alınarak kendisine yasal temsilci olarak bir vasi tayin edilir.
Çocuğun vesayet altına alınması halinde yasal temsili nasıl gerçekleştirilir?
Velayet altında olmaması nedeniyle mahkemece vesayet altına alınan çocuklar için vesayet makamı tarafından uygun bulunan -anne ve baba dışında- bir kişi, vasi olarak tayin edilir. Çocuk ad ve hesabına yürütülecek işlemler, çocuğun yasal temsilcisi sıfatıyla vasi olarak tayin edilen kişi tarafından yürütülür.
Emeklilik sözleşmesinde katılımcı çocuğun vesayet yoluyla temsil edilmesi nasıl olacaktır?
Vesayet makamı tarafından çocuğa atanan vasinin, kendisinin vasi olarak tayin edildiğine ilişkin mahkeme kararını ve çocuk adına emeklilik sözleşmesinin akdedilmesi için vesayet makamından alınan izin yazısını ibraz etmesi halinde, vasi tarafından çocuk adına bireysel emeklilik sözleşmesi akdedilir. Vasi tarafından sistemden ayrılma talebinde bulunulması halinde, vesayet makamından başlangıçta alınan izin yazısı içeriğinde vasiye ayrılmaya ilişkin bir yetki tanınmadıysa, ayrılma işlemi için de ayrıca vesayet makamından izin yazısı istenmesi gerekecektir. Vesayet makamı, vesayet altındaki çocuğun yerleşim yeri (ikametgahı) sulh hukuk mahkemesidir.
Bireysel emeklilik sistemine dahil olmak için alt bir yaş sınırı var mıdır?
Sisteme dahil olmak için fiil ehliyeti şartı kaldırıldığından, hangi yaşta olursa olsun her küçük adına emeklilik sözleşmesi akdedilebilecek olup; yaş konusunda bir alt sınır bulunmamaktadır.
Çocukların dahil olduğu emeklilik sözleşmeleri için ayrı bir devlet katkısı düzenlemesi, asgari sistemde kalma süresi ve emekli olma yaşında bir değişiklik bulunmakta mıdır?
Bu yönde bir değişiklik yapılmadığı için, çocukların dahil olduğu emeklilik sözleşmeleri için de bireysel emeklilik sözleşmelerindeki devlet katkısı, sistemde kalma süresi ve emeklilik şartları mevcut haliyle geçerliliğini korumaktadır.
Çocuğun gruba bağlı bireysel emeklilik sözleşmesine ve işveren grup emeklilik sözleşmesine dahil olması mümkün müdür?
Yasal temsilcileri tarafından çocuğun ad ve hesabına işlemlerin gerçekleştirilmesi halinde, çocukların gruba bağlı bireysel emeklilik sözleşmesine ve çocuğun bir işveren ile istihdam ilişkisi bulunması kaydıyla işveren grup emeklilik sözleşmesine dahil olması mümkündür.
Çalışanların işverenleri aracılığıyla otomatik olarak emeklilik planına dâhil edildikleri otomatik katılım sistemine dahil olan çocuklar için OKS dışında akdedilecek olan bireysel ve grup emeklilik sözleşmelerinde, velayet, vesayet hükümleri dahilinde yasal temsilcileri tarafından çocuğun ad ve hesabına işlemlerin gerçekleştirilmesi gerekmektedir.
Çocukların yasal temsilcileri dışındaki kişiler tarafından katkı payı ödemesi yapılabilir mi? Üçüncü kişiler ‘katılımcı ad ve hesabına katkı payı ödeyen kişi’ olarak belirlenebilir mi?
Yasal temsilciler tarafından yasaklanmamış olması veya sonradan itiraz edilmemesi kaydıyla, yasal temsilciler dışında kalan kişiler tarafından, sözleşmeye ‘katılımcı ad ve hesabına katkı payı ödeyen kişi’ olarak kaydedilmek suretiyle katkı payı ödemesi gerçekleştirebilir.
Çocukların dahil olduğu emeklilik sözleşmelerindeki hakların kullanımı nasıl olacaktır? Hakların kullanımının katılımcı ad ve hesabına ödeme yapan kişiye devredilmesi mümkün müdür?
Çocuklar adına açılan emeklilik sözleşmelerindeki haklar, kural olarak yasal temsilcisi sıfatıyla veli ya da vasi tarafından kullanılır. Ortak velayet olduğu durumda, hakların anne ve baba tarafından birlikte kullanılmasının hayatın olağan akışı içinde mümkün olamayacağı dikkate alındığında, eşlerden birinin diğer yasal temsilciyi sözleşmede tek başına işlem yapma konusunda önceden yetkilendirmesi mümkündür.
Bireysel emeklilik sözleşmesine ilişkin olarak çocuk lehine yapılan işlemlerde, aksinin düşünülmesini gerektirecek özel bir durum söz konusu olmadığı sürece, velayet hakkına sahip bir eşin yaptığı işleme velayet hakkına sahip diğer eşin de muvafakatinin bulunduğu varsayılır.
Bireysel Emeklilik Sistemi Hakkında Yönetmelik, “Bireysel emeklilik sözleşmesinde ve gruba bağlı bireysel emeklilik sözleşmesinde, sözleşmeden doğan haklar kural olarak katılımcı tarafından kullanılır. Bu sözleşmelerde, sistemden ayrılma ve emeklilik hakkı hariç diğer hakların katılımcı ad ve hesabına katkı payı ödeyen kişiler, sponsor veya işveren tarafından kullanılması kararlaştırılabilir” demektedir.
Çocuğun yasal temsilcisi tarafından yasaklanmamış olması veya sonradan itiraz edilmemesi kaydıyla, katılımcı ad ve hesabına ödeme yapan kişiye, sistemden ayrılma ve emeklilik hakkı hariç olmak üzere sözleşmeden doğan hakların kullanımı devredilebilir. Çocuğun anne babasının boşanmış olması halinde velayet sahibi olmayan anne veya baba tarafından sözleşmeden doğan hakların kullanılabilmesi için, bu kişinin katılımcı ad ve hesabına katkı payı ödeyen kişi olarak kaydedilmesi gerekir.
Çocukların dahil olduğu emeklilik sözleşmelerinin erken sonlandırılmasının engellenmesine yönelik bir düzenleme mevcut mudur?
Kanun katılımcıların ayrılma haklarının kısıtlanmasına yönelik bir istisna tanınmamaktadır. Bireysel emeklilik mevzuatı kapsamında çocukların yasal temsilcileri aracılığıyla veya fiil ehliyetini kazandıktan sonra kendileri tarafından sistemden erken ayrılmalarının engellenmesine yönelik bir düzenleme mevcut değildir.
Çocuk katılımcının yasal temsilcileri tarafından usulüne uygun olarak başvuruda bulunulmak suretiyle her zaman sistemden ayrılma hakkı kullanılabilir. Bireysel emeklilik mevzuatında sözleşmenin erken sonlandırılmasının engellenmesine ilişkin bir düzenleme bulunmamakla birlikte, Türk Medeni Kanununda aşağıdaki şekilde bir düzenleme mevcuttur:
“Ana ve baba, faiz getiren yatırım veya tasarruf hesabı açılmak üzere ya da açıkça ana ve babanın kullanmaması koşuluyla çocuğa yapılan kazandırmaların gelirlerini kendi menfaatlerine sarf edemezler. Kazandırmada bulunan kişi, kazandırma sırasında açıkça aksini öngörmedikçe, ana ve baba bunlar üzerinde yönetim hakkına sahiptir.”
Çocuk adına açılan “yatırım ve tasarruf hesabı” niteliğindeki bireysel emeklilik hesabına, çocuğun yasal temsilcileri dışında üçüncü bir kişi tarafından karşılıksız olarak katkı payı ödemesi yapılması durumunda, çocuk adına açılan hesaptaki birikimin yönetiminin yasal temsilcilerinin de rızasını almak kaydıyla üçüncü bir kişide olduğu ve dolayısıyla hesabın belirlenen bir tarihten önce sonlandırılmayacağına ilişkin bir model belirlenebilir.
Örnek ile açıklamak gerekirse, çocuğun dedesi tarafından çocuğun bireysel emeklilik hesabına düzenli olarak katkı payı ödemesi yapılması durumunda, çocuk 18 yaşına gelene kadar hesabın çocuğun yasal temsilcileri tarafından sonlandırılamaması, dede tarafından şart koşulabilir. Ancak; çocuğun emeklilik hesabına dede dışında anne ve babanın da ödeme yapması durumunda hesaptaki tutarların ayrıştırılması ve anne ile baba tarafından ödenen katkı payları yönünden hesaptan kısmi ayrılma imkânı bulunmadığından, teknik olarak bu işlemin yapılması mümkün olamayacaktır.
Dolayısıyla bu şekilde bir düzenleme yapılmak isteniyor ise, çocuğun emeklilik hesabına sadece dedenin katkı payı ödeyebileceğinin taraflarca kararlaştırılması ve sözleşmenin çocuğun fiil ehliyetini kazanmasına kadar sonlandırılamayacağı kaydının emeklilik sözleşmesinde yer alması gerekecektir. Diğer taraftan, ödenen katkı payları yönünden hesaptan kısmi çekiş imkânı tanındığı takdirde, emeklilik sözleşmesi hükümleri saklı kalmak kaydıyla, ilgili mevzuatta belirtilen usul ve esaslara göre bu işlem yapılabilecektir.
Söz konusu örnekte, dedenin bahsedilen koşul gerçekleşmeden önce ölmesi veya bir şekilde çocuk ad ve hesabına ödeme yapan kişi statüsünün sonlanması durumunda, sözleşmeye konulmuş olan “Çocuk 18 yaşına gelene kadar BES hesabı çocuğun yasal temsilcileri tarafından sonlandırılamaz” koşulunun geçerliliğini koruyup korumayacağı; yani çocuğun 18 yaşına gelene kadar beklemek zorunda olup olmadığının değerlendirilmesi gerekmektedir. Medeni Kanun uyarınca kazandırmada bulunan, kazandırma yaparken açık bir şekilde belirterek ana ve/veya babanın yönetme yetkisini kaldırabilir. Ana babanın yönetme hakkının tamamıyla kaldırılmasının uygun görülmediği durumlarda kazandırmada bulunan bu hakkı şart ve yüklemelerle sınırlayabilir. Ayrıca yönetim hakkını, süre ve kapsam bakımından da daraltma yoluna gidebilir.
Çocuğun bireysel emeklilik hesabına karşılıksız ödeme yapan dede tarafından hesabın 18 yaşına kadar sonlandırılmamasına ilişkin konulan kaydın, dedenin koşul gerçekleşmeden vefatı durumunda da geçerliliğini kaybetmeyeceği değerlendirilmektedir. Bununla birlikte, dedenin, ana babanın yönetim hakkına koyduğu kısıtlamanın, dedenin vefatı sonrasında, çocuğun zaruri ihtiyaçları dahilinde Medeni Kanun çerçevesinde mahkemeden talepte bulunulmak suretiyle kaldırılmasının mümkün olduğu kabul edilmelidir.
Ancak bu istisnai durum ancak çocuğun bakımı, yetiştirilmesi ve eğitimi için bir zorunluluğun ortaya çıkması ve hâkimden bu konuda yetki alınması şartıyla gerçekleşebileceği için, çocuğun menfaatleri bakımından bir risk taşımamaktadır.
BES sözleşmesinin kurulması aşamasında, ‘Boşanma halinde çocuk 18 yaşını doldurmadan BES hesabı sonlandırılamaz’ şeklinde bir maddenin konulması mümkün müdür?
Ana ve baba, velâyetleri devam ettiği sürece çocuğun mallarını yönetme hakkına sahip ve bununla yükümlüdürler. Ortak velayet içinde anne ve babanın, çocuğun mallarını yönetme yetkileri sınırları dahilinde sözleşmenin kurulması veya devamı esnasında ortak karar vermek suretiyle sözleşmenin çocuğun fiil ehliyetini kazanmasına dek kendileri tarafından sonlandırılmayacağına dair taahhütte bulunmalarının önünde bir engel bulunmadığı değerlendirilmektedir.
Evlilik birliğinin sonlandırılması sonrası için de velayet sahibi olmayan eş tarafından çocuğun bireysel emeklilik hesabına daha önce yapılmış veya yapılmakta olan karşılıksız kazandırmalar karşılığında, hesabın çocuğun fiil ehliyetini kazanmasına dek sonlandırılamayacağına dair kısıtlama getirmesinin önünde bir engel bulunmadığı değerlendirilmektedir.
Çocuklar adına akdedilecek emeklilik sözleşmelerinin mesafeli satışa konu edilmesi mümkün müdür?
Çocuklar adına yapılacak bireysel emeklilik sözleşmelerinin, yasal temsilcileri aracılığıyla mesafeli olarak satışının sağlanması mümkündür.
Yasal temsilcilerin borçları nedeniyle şirketlere iletilen haciz bildirimleri nedeniyle çocuğun emeklilik hesaplarına haciz konulacak mıdır?
Yasal temsilciler, fiil ehliyeti bulunmayan çocukların ad ve hesabına hukuki işlemleri gerçekleştirmekte olup, emeklilik hesabının sahibi çocuk olduğundan yasal temsilciler hakkında iletilen haciz bildirimleri çocuğa ait emeklilik hesabındaki birikimleri etkilemeyecektir.
Çocuk adına açılan emeklilik hesabından ayrılma durumunda ayrılma tutarı çocuk adına açılmış hesaba mı transfer edilmelidir?
Sistemden ayrılma durumunda, ayrılma işleminin yukarıda açıklanan velayet-vesayet kuralları dahilinde sağlanması gerekmekte olup; ayrılma tutarının çocuğa ait bir hesaba aktarılması gerekir.
Çocuğun yasal temsilcisinin değişmesi durumunda süreç nasıl işleyecektir?
Çocuğun yasal temsilcisinin değişmesi durumlarının emeklilik şirketleri tarafından takip edilmesi mümkün olmadığından, yasal temsilci değişikliği durumlarında, yeni yasal temsilcinin bu durumu tevsik eden belgelerle emeklilik şirketine müracaat etmesi gerekmektedir.
